Με αφορμή την επέτειο του θανάτου του μεγάλου επαναστάτη Φιντέλ Κάστρο και τα σχεδόν 61 χρόνια από την Kουβανική Eπανάσταση αποφασίσαμε να κάνουμε ένα κινηματογραφικό ταξίδι στο νησί της επανάστασης.
Την εκπομπή μπορείτε να την ακούσετε εδώ:
Το Κουβανικό Ινστιτούτο Τέχνης και Κινηματογραφικής Βιομηχανίας, γνωστό ως ICAIC, (Instituto Cubano del Arte e Industrias Cinematograficos) ιδρύθηκε από την επαναστατική κυβέρνηση της Κούβας στις 24/03/1959.
Ο Νόμος 169 - το πρώτο από τα πολλά διατάγματα που η Κουβανική Επανάσταση επικύρωσε στο πολιτιστικό παρασκήνιο σε λιγότερο από τρεις μήνες αφότου θριάμβευσε - καθιέρωσε στην εισαγωγική του πρόταση ότι “ο κινηματογράφος είναι τέχνη”. Ωστόσο, ο νόμος της 24ης Μαρτίου του 1959 επίσης αναγνώρισε πως η κινηματογραφική παραγωγή κάλυπτε το κάτι παραπάνω πέρα από την τέχνη, έχοντας έτσι ως αποτέλεσμα την ίδρυση του Κουβανικού Ινστιτούτου Κινηματογραφικής Τέχνης και Βιομηχανίας (ICAIC).
Έκτοτε, μια πολιτιστική πολιτική που θα συζητούσε και θα εστίαζε στην εθνική ταυτότητα συνόδευε την κινηματογραφική παραγωγή. Προπαντός, αυτή η πολιτιστική πολιτική θα έδινε έμφαση στην πρωταρχική προϋπόθεση της τέχνης πως “απελευθερωμένη από ανούσιους δεσμούς και περιορισμούς” θα “συζητούσε τις διαχρονικές συγκρούσεις του ανθρώπου και της ανθρωπότητας, παραστατικά και με σύγχρονο τρόπο”, που έχοντας προσδιοριστεί σύμφωνα με την Κουβανική κοινωνική εμπειρία θα αποτελούσε την βάση για πολλές ταινίες.
Η δημιουργία της ICAIC, μετά από την οποία προέκυψε η Casa de las Americas - άλλο ένα ινστιτούτο ενοποιητικής φύσεως και αντίθετου του αποικιακού καθεστώτος, από την Κουβανική κουλτούρα στην κουλτούρα της Λατινικής Αμερικής - μετέτρεψε την επιθυμία για μια εθνική κινηματογραφική βιομηχανία πραγματικότητα στις αρχές του 1960, ένα όνειρο που άτομα όπως ο Julio Garcia Espinosa, Tomas Gutierrez Alea, Alfredo Guevara και Jorge Haydu μοιράστηκαν κατά την διάρκεια των γυρισμάτων της El Megano [μια ταινία για την εκμετάλλευση των ανθρακωρύχων] το 1955.
Πολλές από τις πιο επιτυχημένες ταινίες από την ιστορία του Κουβανικού Κινηματογράφου προήλθαν από την ICAIC κατά την πρώτη δεκαετία της ιστορίας της - που υπήρξε επίσης και η πρώτη δεκαετία της Κουβανικής Επανάστασης. Μερικές από αυτές συμπεριλαμβάνονται σε λίστες με τις καλύτερες διεθνείς ταινίες του εικοστού αιώνα. [Η ταινία Lucia συχνά αναφέρεται εκτός της Κούβας ως μία από τις δέκα καλύτερες ταινίες της Λατινικής Αμερικής.]
Σε ένα πρόσφατο σεμινάριο που οργανώθηκε από το Διεθνές Φεστιβάλ του Νέου Κινηματογράφου της Λατινικής Αμερικής [κάθε Δεκέμβριο στην Αβάνα] και από την ICAIC, η Δόκτωρ Graziella Pogolotti ανέφερε πως η ICAIC όχι μόνο σχεδίασε μια πολιτιστική πολιτική κινηματογραφική, αλλά και συνέβαλε στην διαμόρφωση της πολιτιστικής πολιτικής της πρώτης δεκαετίας της Επανάστασης.
Η δεκαετία του ‘60 - μια περίοδος με πρωταγωνιστές επαναστάτες και καλλιτέχνες πρωτοστάτες, προστάτες της κοινωνικής λειτουργίας της τέχνης, το Salon de Mayo και το Cultural Congress της Αβάνας- ήταν χρόνια κατά τα οποία ο Κουβανικός κινηματογράφος δημιούργησε ταινίες όπως το ‘Historias se la Revolucion’, ‘Memories of Underdevelopment’, ‘Lucia’, ‘I Am Cuba’ (συμπαραγωγή με την ΕΣΣΔ), ‘Now!’ και ‘Death of a Bureaucrat’. Ο Κουβανικός κινηματογράφος δεν είχε ποτέ πριν φτάσει τέτοια επίπεδα παραγωγής και αισθητικής και εννοιολογικής εξερεύνησης.
Η ICAIC έκανε παραγωγές και έδινε το έναυσμα για δημιουργίες, αλλά και επίσης διένεμε ταινίες. Αυτό υπήρξε ένα από τα μεγάλα κοινωνικά και πολιτιστικά κέρδη των πρώτων ετών: η δημιουργία νέου κοινού, η παραγωγή ενός εθνικού κινηματογράφου για την οποία προϋπόθεση ήταν η καλλιτεχνική και κοινωνική δέσμευση αυτών που την δημιούργησαν και η αποστολή- δίχως κάποιος να παραχωρεί το ίδιο του το δημιούργημα - διανομής της στο κοινό, στις μάζες.
Πολλοί ακόμα θυμούνται τον κινούμενο κινηματογράφο (μια εμπειρία που παρουσιάστηκε από το ντοκιμαντέρ “For the first time”, το 1967) που ‘σκόρπιζε’ ή έσπερνε ταινίες σε όλα τα βουνά και την ύπαιθρο. Πολλοί έβλεπαν ταινίες για πρώτη φορά - και ποιοτικές ταινίες. Πέρα από τους αριθμούς, είναι σημαντικό να φανταστούμε πόσα νέα πολιτιστικά τοπία, πόσες καινοτόμες ιδέες παρουσιάστηκαν στις κοινότητες που διαφορετικά δε θα είχαν πρόσβαση στις καθαυτές ταινίες που προβάλλονταν στις αίθουσες των πόλεων.
Άλλων ειδών τέχνες εμφανίστηκαν με την ανάπτυξη του κινηματογράφου. Εταιρίες κινηματογραφικών παραγωγών κινουμένων σχεδίων κυκλοφόρησαν έργα μικρού μήκους, θεσπίζοντας έτσι κλασσικούς χαρακτήρες που συνόδευαν Κουβανούς άνδρες και γυναίκες στην ενηλικίωση και στην προχωρημένη ηλικία; τώρα μπορούν να απολαύσουν τις ίδιες ταινίες με τα παιδιά και τα εγγόνια τους. Η διαδικασία δημιουργίας κινηματογραφικών αφισών, που απέκτησε δική της κατηγορία και ακόμα και την δική της σχολή τεχνών, ξεπέρασε τον κλάδο της διαφήμισης και μετατράπηκε σε τέχνη στα χέρια καλλιτεχνών και γραφικών σχεδιαστών όπως του Raul Martinez, Rene Portocarrero, Servando Cabrera, Alfredo Rostgaard και Eduardo Munoz Bachs.
Το 1969, η ICAIC Sound Experimentation Group (GESI) εμφανίστηκε. Αυτό δημιούργησε ένα κέντρο εξερεύνησης και δημιουργίας έχοντας ως βάση την ιδέα δημιουργίας μουσικής για τον νέο Κουβανικό κινηματογράφο. Παρόλο που η ομάδα αυτή διαλύθηκε το 1977, η επιρροή της δουλειάς της ξεπέρασε κατά πολύ το ίδιο το ινστιτούτο και συνεχίζει να απηχεί στην Κουβανική μουσική.
Αρχικά υπό τον συντονισμό και την δημιουργική καθοδήγηση του Leo Brouwer - μαζί με τον Juan Elósegui, Federico Smith και Gerónimo Labrada - σεμινάρια, ηχογραφήσεις σε στούντιο και συνεδριάσεις μελέτης στο GESO ένωσαν καλλιτέχνες της μουσικής όπως τον Silvio Rodríguez, Pablo Milanés, Noel Nicola, Sergio Vitier και Eduardo Ramos. Σε αυτούς προστέθηκαν οι Leoginaldo Pimentel, Leonardo Acosta, Emiliano Salvador, Pablo Menéndez, Armando Guerra και, τελικά οι, Sara González, Amaury Pérez και άλλοι νέοι μουσικοί.
Εξερευνήσεις, συγχωνεύσεις, συλλογικός πειραματισμός με ήχους της Ευρώπης καθώς και της Αμερικής και Βραζιλίας, συναυλίες και Κουβανικά είδη μουσικής όπως son ή guaguancó - στην GESI, η μουσική παραγόταν για τον κινηματογράφο και για την Κουβανική μουσική ιστορία: ‘Cuba Va’ (Silvio Rodríguez, Pablo Milanés, Noel Nicola), ‘Los Caminos’ (Pablo), ‘For an Imaginary María del Carmen’ (Noel), ‘Danzón’ (Sergio Vitier), ‘America Your Distance’ (Pablo), ‘A Man Rises’ (Silvio) και ‘Song of the CDR’ (Eduardo Ramos).
Έχουν περάσει 60 χρόνια κινηματογράφου και ακόμα παραπάνω. Αν κοιτάξουμε την ιστορία της ICAIC, πρέπει να αναφέρουμε την ICAIC News, την Cuban Film Magazine, την Cuban Cinemateca και τα αρχεία της, τα οποία έχουν διατηρηθεί και μοιραστεί σε πληθώρα γενεών Κουβανών, τις καλύτερες εθνικές και διεθνείς ταινίες και, τα τελευταία χρόνια, το φεστιβάλ κινηματογράφου των Νέων [La Muestra Joven], ένα παράθυρο για τις καινοτομίες της επόμενης γενιάς παραγωγών.
Από το 1979, το Διεθνές Φεστιβάλ του Νέου Κινηματογράφου της Λατινικής Αμερικής [φεστιβάλ κινηματογράφου της Αβάνας] έχει υπάρξει κέντρο συνάντησης και ευκαιρία προώθησης παραγωγών από την ήπειρο, ένας τρόπος μετάδοσης του κινηματογράφου της περιοχής στο Κουβανικό κοινό και ανταλλαγής και συζήτησης τάσεων της μόδας και νέα πεδία της παραγωγής ταινιών στην Λατινική Αμερική.
Κατά τη διάρκεια της τελετής απονομής βραβείων στο πιο πρόσφατο Φεστιβάλ τον Δεκέμβριο του 2018, ο πρόεδρος Ivan Giroud είπε πως, “Είναι σημαντικό η νέες γενιές να έχουν μια θέση στο φεστιβάλ μας και να συμβάλλουν στην αναζωπύρωσή του με τα έργα, τις ανησυχίες και τις εμμονές τους. Μόνο τότε μπορούμε να το αποκαλούμε Νέο”.
“Πιστεύω πως μια από τις σημαντικές αρετές του Φεστιβάλ είναι που έχει διατηρήσει μια συνεκτική γραμμή από την σύλληψή του, ένα ξεκάθαρο σκοπό με βάση όσα προτάθηκαν, που στην αρχή, ήταν, να δημιουργήσει ένα χώρο διασταύρωσης μεταξύ παραγωγών και του κινηματογράφου της Λατινικής Αμερικής, ένα σημείο συνάντησης, αλλά και να δημιουργήσει νέο κοινό για αυτόν τον κινηματογράφο. Ένα από τα μεγάλα έργα του Φεστιβάλ, είναι το κοινό που διαμορφώθηκε αυτά τα σαράντα χρόνια παρακολουθώντας και εκτιμώντας τον κινηματογράφο της Λατινικής Αμερικής. Θεωρώ πως η Κούβα είναι η μόνη χώρα στην Λατινική Αμερική που σήμερα έχει, σε τεράστιο, δημόσιο βαθμό, την γνώση ενός κινηματογράφου όπως εκείνου της Λατινικής Αμερικής.”
(Iván Giroud, πρόεδρος του Φεστιβάλ της Αβάνας, σε συνέντευξη του στο Cubadebate)Εξηνταένα χρόνια... πολύ περισσότερο από παραγωγή ταινιών
Στην ιστορία της ICAIC έχουν υπάρξει ταινίες όπως το Now! που μερικοί την θεωρούν προάγγελο του βίντεο κλιπ, και κλασσικές ταινίες του εικοστού αιώνα όπως το ‘Memorias del Subdesarrollo’ (Memories of Underdevelopment). Εκατοντάδες ταινίες φαντασίας και ντοκιμαντέρ, χιλιάδες σκηνές και πρόσωπα, ένα τεράστιο πολύπλευρο έργο.
Όταν επρόκειτο για την αναπόληση εικόνων, ίσως να είναι ο Sergio που περιπλανιέται στην πόλη, η Rachel από την ταινία The Island of the Parrots στη σκηνή της Alhambra, ο μεγαλειώδης καβγάς μπροστά από το νεκροταφείο στην ταινία ‘Death of a Bureaucrat’, η αγκαλιά του Diego και του David στην ταινία ‘Strawberry and Chocolate’, η τελική κούρσα στις αλυκές της ταινίας Lucia, οι δοκιμασίες της Concha στην ταινία ‘Plaff!’ ή η ψησταριά που σπάει καθώς δυο νέοι κάνουν έρωτα στην ταινία ‘Vertical Love’; έντονες και αξέχαστες τελικές σκηνές όπως αυτή της τανίας ‘Clandestinos’ ή ο στοχασμός, το αίσθημα της απώλειας και απομόνωσης σε ταινίες όπως η ‘Madagascar’, η συναισθηματική διάσταση που διαιωνίζεται σε ταινίες όπως ‘Memories of Underdevelopment’.
Όλοι θα έχουν διαμορφώσει την εικόνα, ή τις εικόνες τους. Υπάρχουν τα πάντα στον Κουβανικό κινηματογράφο τα τελευταία εξήντα χρόνια, κυρίως υπό την παραγωγή και κάλυψη της ICAIC: κινηματογράφος με ισχυρή επιρροή από το ντοκιμαντέρ, από το οποίο δεν λείπουν οι ιστορικές αναπαραστάσεις, ξεκαρδιστικές κωμωδίες και άλλες στις οποίες το γέλιο εναλλάσσεται με την τραγωδία, δύσκολες ζωές, ενδοσκόπηση και αίρεση, και στην εξέλιξη αυτών αναπαρίστανται ιστορικές στιγμές, ευημερία και περίοδοι κρίσης - σε κεντρικές ιδέες, προσεγγίσεις, αποχρώσεις - καθώς ακόμα και η ψυχική κατάσταση του Κουβανικού έθνους όπως έχει διαμορφωθεί στο πέρασμα δεκαετιών.
“Η αίρεση δεν είναι εύκολη. Ωστόσο, η άσκηση αυτής αποτελεί πηγή μιας βαθιάς και ενθαρρυντικής ικανοποίησης, και αυτό γίνεται πιο έντονο αναλογικά με το πόσο αυθεντική η διάρρηξη ή η άγνοια είναι των κοινώς αποδεκτών δογμάτων. Με αυτό το σκεπτικό, η αίρεση είναι ένα ρίσκο γιατί περιλαμβάνει την εγκατάλειψη μονοπατιών, και την άρνηση αντικατάστασης αυτών. Δεν υπάρχει ενήλικη ζωή δίχως συστηματική αίρεση, δίχως την δέσμευση για την λήψη ρίσκων. Και για αυτόν τον λόγο αυτή η στάση ζωής και αντιμετώπιση του κόσμου, είναι μια περιπέτεια με πιθανότητες αποτυχίας. Μα είναι επίσης η μόνη πραγματική ευκαιρία για την προσέγγιση των άκρων της αλήθειας.”
(Alfredo Guevara, “Cuban Cinema 1963”, στο περιοδικό Cine Cubano)Τα τελευταία χρόνια έχουν εμφανιστεί νέες τεχνολογίες ως προς την παραγωγή και διανομή των ταινιών, καθώς και νέοι τρόποι χρηματοδότησης και προώθησής τους; τα περί των ανεξάρτητων ταινιών και οι αντιπαραθέσεις και συζητήσεις όσον αφορά τον ρόλο του ινστιτούτου και την ανάγκη νέων νομικών αιτήσεων ενός κινηματογραφικού τοπίου το οποίο, όπως και το κοινωνικό και οικονομικό τοπίο της χώρας, έχει αλλάξει και απαιτεί αναβάθμιση.
Ένα κινηματογραφικό τοπίο στο οποίο κρατικές και μη κρατικές αιτήσεις παραγωγής συνυπάρχουν; στο οποίο υπάρχει ένα εξωτερικό γενικό πλαίσιο για το καλλιτεχνικό γεγονός που προκαλεί διαφωνίες, και στο οποίο, όπως και πολλοί από την βιομηχανία αναγνωρίζουν, οι ανεξάρτητοι να μην έρχονται σε σύγκρουση με το θεσμικό, όπως και προκύπτει τα τελευταία χρόνια. Αποτελεί μέρος μιας χώρας που αλλάζει, ακόμα και χωρίς να απαρνιέται την ουσία του.
Κουβανικά επίκαιρα που παίζονται στον κινηματογράφο - μια ανάμνηση του κόσμου
Στις 6 Ιουνίου η Κούβα γιόρτασε 60 χρόνια από τότε που έπαιζε ειδήσεις στον κινηματογράφο με προβολές στην τηλεόραση και εκθέσεις αφισών ταινιών.
Το 1959 η Κούβα θέσπισε το Εθνικό κινηματογραφικό ινστιτούτο ICAIC, για να δημιουργήσει και να προωθήσει μια εθνική κινηματογραφική βιομηχανία, και στις 6 Ιουνίου το 1960 η ICAIC κυκλοφόρησε το πρώτο ‘Latin American Newsreel’ το οποίο προβλήθηκε στους κινηματογράφους της χώρα.
Η παραγωγή τους γινόταν εβδομαδιαία από το 1960 μέχρι το 1990, και σχηματίζουν ένα μοναδικό ιστορικό ντοκουμέντο που απεικονίζει γεγονότα όπως την ανάπτυξη της πόλωσης στον κόσμο, τους πολέμους για ανεξαρτησία των Αφρικανικών αποικιών, δημοφιλείς εξεγέρσεις στον κόσμο, καθώς και τις εγχώριες εξελίξεις και προκλήσεις στη διάρκεια των τριών αυτών πρώτων δεκαετιών της Κουβανικής επανάστασης.
Κάθε είδηση συνήθως διαρκούσε 10 λεπτά, αν και κάποιες κρατούσαν περισσότερο. Πολλοί τωρινοί περίφημοι παραγωγοί εργάστηκαν πάνω στο ‘noticiero’ όπως οι Daniel Díaz Torres, Fernando Pérez, Rolando Díaz, Rebeca Chávez, José Padrón και Miguel Torres, υπό την καθοδήγηση του Santiago Alvarez.
“Χρησιμοποιούμε την μορφή του ντοκιμαντέρ. Κάθε ταινία έχει μια κεντρική ιδέα, (οι ειδήσεις) περιστρέφονται γύρω από αυτήν. Μπορούν να ποικίλουν, αλλά όλα τα νέα έχουν ως κεντρικό άξονα το ίδιο θέμα και συνδέονται με αυτό”, είπε ο Santiago Alvarez σε μια συνέντευξη που έδωσε το 1980 στον κριτικό Alejandro Alonso.
Δεκαετίες αργότερα, ο Alvarez, εξήγησε: “Έχουμε προσπαθήσει να δώσουμε την καλύτερη δυνατή ποιότητα μέσω συνεχών δοκιμών και πειραματισμών. Δεν έχουμε φτάσει στο φεγγάρι λόγω έλλειψης ευκαιριών; αλλά οι εικόνες που υπάρχουν στα αρχεία μας έχουν μεγάλη παγκόσμια ιστορική αξία.”
Το 2009 οι αυθεντικές ειδήσεις της ICAIC Latin American Newsreels καταγράφηκαν από την UNESCO ως ‘World Memory’, ως αναγνώριση της μεγάλης ιστορικής τους σημασίας όχι μόνο για την Κούβα.
Δείτε το Ντοκιμαντέρ: History through Cuban Eyes: Noticiero ICAIC (24 λεπτά)
Αυτή είναι μια αφήγηση για την Ιστορία όπως καταγράφηκε από τον κινηματογράφο; μια ιστορία της επαναστατημένης Κούβας; μια ιστορία του κόσμου όπως την είδαν τα μάτια της Κούβας. Η ‘Noticiero ICAIC Latinoamericano’ ήταν μια σειρά από κινηματογραφικές ειδήσεις που παράχθηκαν από το 1960 μέχρι το 1990 από το κινηματογραφικό Ινστιτούτο της Κούβας ICAIC. Το εβδομαδιαίο πρόγραμμα ειδήσεων, που κάλυπτε σημαντικά τοπικά και διεθνή γεγονότα, παρουσιαζόταν πριν από την ταινία στην πρωτεύουσα, Αβάνα, και σε πόλεις και χωριά γύρω από το νησί.
Πηγές:
Comments